De schenking. Ondersteun de volgende generatie maar behoud controle.

‘Geven is leven, houwen is berouwen.’ ‘Als de rijkdom spreekt, luistert de hebzucht aandachtig.’ Twee citaten van de Amerikaanse auteur Alan Harris. Beide zijn toepasselijk voor wie de middelen bezit om te schenken en dat ook wenst te doen, maar in geen geval blindelings. Hieronder vindt u een overzicht van wat u allemaal kunt bereiken met te schenken binnen uw gezin en uw familie. Beschouw het in eerste instantie als een checklist om u op het juiste spoor te zetten. Schenken kan fiscaal correct, verstandig en efficiënt, maar is delicater dan meestal wordt aangenomen. Het komt erop aan de valstrikken te ontlopen en het beoogde doel op de beste manier te bereiken.

Tekst: Stéphanie Dekens en Marc Peeters, Mentor Instituut voor Vermogensanalyse
Grafische vormgeving: www.tricoteuse.be

DE BASISBEGRIPPEN.

Artikel 894 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt: de schenking is een akte waarbij de schenker zich dadelijk en onherroepelijk van een zaak ontdoet, ten voordele van de begiftigde, die ze aanneemt. Het is een rechtshandeling onder levenden die het mogelijk maakt om bepaalde goederen of rechten aan een bepaald iemand te geven zonder dat daaraan een tegenprestatie verbonden is. Geldigheidsvoorwaarden zijn: de formele en onherroepelijke wil tot schenking (animus donandi), het kosteloos karakter en de vrijgevigheid, de onmiddellijke overdracht (traditio) en de aanvaarding door de begiftigde (al dan niet stilzwijgend). De wil tot schenken wordt niet vermoed, maar dient bewezen.

Strikt genomen dient u de notaris in te schakelen wanneer u iets wilt wegschenken (art. 931 BW). De twee meest courante uitzonderingen hierop zijn de bankgift (onrechtstreekse schenking door bankoverschrijving) en de handgift (schenking van hand tot hand). Zolang er geen registratie plaatsvindt, zijn er geen schenkingsrechten verschuldigd. Voor roerende goederen bedraagt het tarief 3% voor schenkingen in rechte lijn (kinderen en kleinkinderen) of gelijkgesteld (stiefkinderen, zorgkinderen) en tussen echtgenoten of samenwonenden, 7% in alle andere gevallen (broers, zussen, nichten, neven, niet-familie).

Bij een onderhandse schenking is het belangrijk om een expliciet schriftelijk bewijs te kunnen voorleggen van de datum waarop de handeling zich heeft voorgedaan. Indien u als schenker nog minstens drie jaar in leven blijft na deze datum, dan dient de begiftigde geen successierechten te betalen. Overlijdt u evenwel binnen de drie jaar na de schenking, dan zijn successierechten verschuldigd, die hoger zijn dan de schenkingsrechten, onder meer door de regel van de progressiviteit. Een goede redactie van de voormelde ‘relatief eenvoudige’ giften is dus uitermate belangrijk. Een schenking bij voorafgaande onderhandse akte is nietig. Onroerende goederen kunt u enkel bij authentieke (notariële) akte schenken.

Zoals al aangestipt, is een schenking onherroepelijk (‘donner et retenir ne vaut’), tenzij het om een schenking gaat tussen echtgenoten buiten het huwelijkscontract (art. 1096 BW). Een tweede uitzondering betreft het recht van wettelijke terugkeer. Door het Vlaams decreet van 6 december 2013 (BS 14/01/2014) is de wettelijke terugkeer vrijgesteld van successierechten. Ouders moeten aldus op de goederen die zij terugkrijgen van hun kinderen die kinderloos komen te vooroverlijden (art. 747 BW) geen successierechten betalen. Het gaat om overlijdens vanaf 24 januari 2014. In de aangifte nalatenschap dient uitdrukkelijk om de vrijstelling van successierechten verzocht. Verder geldt manifeste ondankbaarheid als rechtsgrond tot herroeping van de schenking (art. 955 BW) naast de situatie waarin de begiftigde bij een schenking onder last, de voorwaarden opgelegd door de schenker, niet vervult (art. 953 BW).

De schenking is in belangrijke mate gerelateerd aan het erfrecht omdat rekening dient gehouden met de erfrechtelijke reserve. Het gaat hier om het wettelijk voorbehouden deel van de nalatenschap waarover de erflater niet naar goeddunken kan beschikken. De reservataire erfgenamen zijn: de langstlevende echtgenoot, de afstammelingen (de kinderen en bij afwezigheid de kleinkinderen) en de respectieve ouders (bij afwezigheid van bloedverwanten in neergaande lijn). Het is niet toegestaan om via schenking deze reservataire erfgenamen volledig te onterven. Dit kan enkel voor het vrij beschikbare deel, bv. door een ‘schenking buiten erfdeel’. Met de omschrijving ‘voorschot op erfdeel’ is het wel mogelijk een schenking te doen die op de reserve betrekking heeft, aangezien de schenker dan de begiftigde niet meer wil geven dan aan de andere erfgenamen, maar slechts een tijdelijk voordeel toekent.

HOE CONTROLE BEHOUDEN?

Voor de schenker (m/v) is het probleem meestal dat hij wel de eigendom over de roerende of onroerende goederen wil overdragen aan de volgende generatie, maar definitief en in alle opzichten afstand nemen, blijft een struikelblok. De hamvraag is te schenken en toch controle over de geschonken goederen en/of hun inkomsten te behouden. De schenker wil erop toezien dat zijn vrijgevigheid geen aanleiding geeft tot verspilling of buitensporig gedrag. Bovendien kent hij zijn levensverwachting niet en heeft hij geen zin, zelfs niet op hogere leeftijd, om zijn levensstandaard zomaar op te geven. Daarom kan hij ervoor kiezen zich de inkomsten uit de geschonken goederen te laten toekomen. Ook kunnen in sommige gevallen de begiftigden nog minderjarig zijn of niet in staat geldzaken c.q. vastgoed oordeelkundig te beheren (handelingsonbekwaamheid).

De oplossing voor de schenker bestaat erin een reeks voorwaarden, lasten en modaliteiten in de schenkingsakte te laten opnemen. Op dat ogenblik ontstaat er een wederkerige, contractuele relatie tussen beide partijen, schenker en begiftigde. Daarbij is het vruchtgebruik een controle-instrument bij uitstek. U kunt goederen schenken doch uzelf levenslang het vruchtgebruik voorbehouden (art. 949 BW). Bij uw overlijden verkrijgt de begiftigde als blote eigenaar van rechtswege de volle eigendom (art. 950 BW), zonder betaling van enige successierechten of registratierechten. Voor een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik van onroerende goederen is sowieso een notariële akte vereist. Ook voor roerende goederen valt dit zeer aan te bevelen om discussie met de fiscus te vermijden.

U kunt eveneens een beperkt vervreemdingsverbod bedingen waardoor de begiftigde als blote eigenaar het geschonken goed niet kan verkopen tijdens het leven van de schenker. Een algemeen vervreemdingsverbod is niet toegelaten. Het verbod moet door een rechtmatig belang zijn ingegeven (bv. geen confrontatie met een wildvreemde blote eigenaar) en gelimiteerd zijn in de tijd, bv. door het te koppelen aan het tijdstip van overlijden van de schenker. Een bijkomende variante hierop is de uitsluitingsclausule, waardoor de schenking buiten de inbreng in de huwelijksgemeenschap of het geregistreerd partnership dient te blijven.

U kunt voorts stipuleren dat de begiftigde periodiek een bepaalde som dient uit te keren aan de schenker. Deze schenking onder last van lijfrente met beding van onbeslagbaarheid, is bv. relevant voor wie een beleggingsportefeuille schenkt, maar de inkomsten (interesten, dividenden) wenst te blijven ontvangen, zo niet een bepaald percentage of forfaitair bedrag, al dan niet geïndexeerd. Het vruchtgebruik op beleggingsproducten die kapitaliseren, gericht zijn op meerwaarde en dus weinig directe opbrengst opleveren, is nu eenmaal niet zinvol.

Minder bekend is de last voor de begiftigde tot het sluiten van een levensverzekeringsovereenkomst tak 21 of tak 23. De schenker kan het standpunt genegen zijn dat beleggingsverzekeringen tegelijk instrument van beleggen, van voorzorg en van vermogensoverdracht en successieplanning kunnen zijn (zie verder). Om controlebehoud zeker te stellen, kan de schenker bedingen dat hij optreedt als aanvaardende begunstigde, waardoor de verzekeringnemer verplicht is hem te raadplegen en zijn akkoord te verkrijgen bij iedere wijziging aan de polis. Dit doet geen afbreuk aan het onherroepelijk karakter van de schenking, want de geschonken geldsom blijft verworven voor de begiftigde (onder eventueel voorbehoud van voormelde voorwaarden) en de schenker krijgt geen afkooprecht van de polis, recht van inpandgeving of recht van omschakeling tussen interne verzekeringsfondsen.

Waar het gaat om een bankgift of een handgift, bestaat evenzeer de mogelijkheid om daaraan bij onderlinge afspraak de geciteerde lasten te koppelen, met uitzondering van het vruchtgebruik. De schenker kan ze voorzien in de aangetekende aankondigingsbrief van de schenking, de begiftigde kan ze bevestigen in de aangetekende aanvaardingsbrief (dankbrief). Uitdrukkelijk nadat de schenking voltooid is (post factum), kunnen beide partijen een erkenningsdocument, een zogenaamd pacte adjoint, opstellen. De redactie vereist de nodige omzichtigheid, het komt erop aan geen feitelijke akte te creëren waardoor de schenking nietig wordt door in gebreke te blijven van de vormvoorschriften. Kijk in dat verband bij een bankgift ook uit voor de mededeling op de overschrijving van gelden of effecten. Vermeldingen als ‘schenking’ of ‘bankgift’ zijn hoe dan ook te vermijden. Het neutrale karakter van de overschrijving is essentieel.

Zowel in de schenkingsakte als in het pacte adjoint kunt u een beding van conventionele terugkeer opnemen (art. 951 BW), dat op dezelfde manier werkt als de wettelijke terugkeer (zie hoger), maar kan afwijken van de wettelijke voorwaarden, bv. door te anticiperen op de mogelijkheid dat het goed zich niet meer in natura of door schuldvordering in de nalatenschap bevindt of dat het kind zelf niet kinderloos overlijdt c.q. om het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot uit te sluiten. Vaak wordt het beding optioneel gemaakt zodat de schenkers (de ouders) op het ogenblik van het overlijden kunnen beslissen om al dan niet gebruik te maken van hun recht van terugkeer.

ONBEKEND IS ONBEMIND.
DE VERZEKERINGSGIFT.

Volgens artikel 183 van de Verzekeringswet van 4 april 2014 kan de verzekeringnemer de rechten die voortvloeien uit de verzekeringsovereenkomst (tak 21 of tak 23) geheel of gedeeltelijk overdragen, bv. van ouder(s) naar kinderen. Dit dient conform artikel 184 van de wet te gebeuren door middel van een bijvoegsel, getekend door de overdrager, de overnemer en de verzekeraar. De fiscale administratie vereist voor deze operatie een notariële akte (dit kan ook zonder schenkingsrechten voor een Nederlandse notaris, opgelet niettemin met de drie jaar levenstermijn van de schenker). Ook burgerrechtelijk gezien is dit een stuk veiliger.

Het voordeel bestaat erin dat er geen afkoopvergoeding en, in voorkomend geval, roerende voorheffing dient betaald op de oorspronkelijke polis en dat de nieuwe verzekeringnemer (de overnemer) geen premietaks van 2% en supplementaire instapkosten dient te voldoen. In de toepassing van deze techniek is het wel opletten voor de aanduiding, aanvaarding en verandering van de begunstiging van de polis. Om tegenstrijdigheden tegen te gaan, verdient het aanbeveling het bijvoegsel bij de polis en de notariële schenkingsakte op elkaar af te stemmen. Als na de overdracht van de verzekeringsrechten de verzekeringnemer(s) en de begunstigde(n) identiek zijn, is er sprake van een beding ten gunste van zichzelf, waardoor bij het overlijden van de verzekerde geen successierechten verschuldigd zijn. Tussen echtgenoten gehuwd met gemeenschap van goederen, zijn er op de helft van het overlijdenskapitaal principieel wel successierechten betaalbaar.

HAUTE COUTURE.

Wenst u een (aanzienlijk) familievermogen voor de volgende generaties te bewaren, dan kunt u gebruik maken van meer gesofisticeerde controlevehikels in vermogensstructurering en successieplanning, die bovendien combinaties bieden met hoger geschetste lasten en modaliteiten. U kunt terecht bij de (burgerlijke) maatschap, de private stichting en de commanditaire vennootschapsvormen. Het zou ons in het bestek van dit artikel te ver leiden hier uitgebreid op in te gaan.

Bedenk wel dat complexiteit geen garantie is voor efficiëntie. Maatwerk is een vereiste, maar daar hoeft geen duur prijskaartje aan te hangen. Meer ingewikkelde structuren vergen dikwijls subtiele evenwichtsoefeningen, waarbij het erop aankomt ongewenste juridische, fiscale of operationele neveneffecten te vermijden. Een gedegen kosten-batenanalyse valt dan ook aan te bevelen, samen met een gebruiksaanwijzing voor de toekomst wanneer het om vennootschapsstructuren gaat. Tot slot signaleren we nog dat geen enkele hier besproken rechtsfiguur of constructie onder de toepassing valt van de fiscale antimisbruikbepalingen (circulaire Administratie van Financiën nr. 5/2013 van 10 april 2013).

Een juridisch correcte schenking is minder eenvoudig dan ze lijkt. Laat de redactie van uw documenten over aan specialisten. U zult er ongetwijfeld baat bij hebben.
Contacteer ons op 02/253 87 01. Sofie Hemeleers staat u graag te woord voor nadere informatie.
E-mail sofie.hemeleers@mentorinstituut.be

Mentor is in november 2009 opgericht in Melsbroek door vennoten actief in financiële dienstverlening en verzekeringsbemiddeling, in het bijzonder pensioenvoorzieningen, zorgverzekeringen en levensverzekeringen in combinatie met technieken van vermogensstructurering en successieplanning. Mentor vennoten zijn, met één uitzondering, als verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA). Ze houden respectievelijk kantoor in Aalst (FinCent), Brasschaat (Metris), Melsbroek (Median) en Merchtem (CFPC). Aangezien het hier om gereglementeerde ondernemingen gaat, stellen ze van rechtswege geen diensten voor van onafhankelijke financiële planning, maar sluiten ze in hun advisering aan bij hun beroepscompetenties en de overeenstemmende gedragsregels (algemene zorgplicht).

Mentor vertrekt van een verhelderende inventarisatie van uw bestaande financiële situatie, uw behoeften, uw verwachtingen en uw toekomstperspectief. Met bijzondere aandacht voor risicoprofielonderzoek. Met duidelijke rapportering en concrete adviezen. Met inzicht in de redactie van juridische documenten. De modaliteiten van de adviesverlening zijn contractueel vastgelegd. De focus ligt op de domeinen van het burgerlijk recht, het fiscaal vermogensrecht, het successierecht, de drie extralegale pensioenpijlers, de levensverzekeringen en de risicotolerantie in samenhang met de beleggingshorizon.

Mentor opereert als een logistiek samenwerkingsverband tussen de vennoten, verzekeringstussenpersonen. Het centraliseert de diensten van patrimoniumstructurering en marketingcommunicatie. Vraag een gratis kennismakingsgesprek met onze adviseurs vermogensanalyse op het nummer 02/253 87 01 of surf naar www.mentorinstituut.be.

Mentor NV Instituut voor Vermogensanalyse - Steenwagenstraat 48 - 1820 Melsbroek - KBO 0820.334.443 - RPR Brussel

Dit document dient alleen ter informatie en is met de meeste zorg samengesteld. Er zal niettemin geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor schade geleden door de lezer als gevolg van het gebruik van of het zich baseren op deze publicatie bij het nemen van beslissingen van financiële, juridische of fiscale aard. De in dit document vervatte informatie is niet bedoeld als een commercieel aanbod of een advies van welke aard ook.

DEEL DIT ARTIKEL